طی قرن‌ها یادگیری موسیقی تنها برای اشرافزادگان و طبقه‌ی مرفه جامعه امکان‌پذیر بود. اما امروزه با پیشرفت و گسترش علم و تکنولوژی، یادگیری موسیقی نیز مانند دیگر هنرها برای تمامی مردم ممک است. با این حال گاه گستردگی مطالب و تعدد کتاب‌های منتشر شده در بابِ موسیقی چندان زیاد است که علاقه‌مندان و نوآوزانی که قصد یادگیری این هنر را دارند دچار سردرگمی می‌شوند. از این رو در این نوشته سعی داریم تا شما را با چند نمونه از بهترین کتاب‌هایی که برای شروع یادگیری موسیقی به صورت خودآموز میتوانند بسیار مفیداند را معرفی کنیم.
همانطور که پیشتر اشاره شد موسیقی تنها به نواختن یکساز یا مبانی نظری آن خلاصه نمی‌شود و برای یادگیری یا «درک» آن تنها مطالعه‌ی مجموعه‌ی پیشرو کافی نیست، بلکه این مجموعه تنها نقطعه‌ی شروعی برای آشنایی با موسیقی است.
تاریخ موسیقی غرب
کتاب درک و دریافت موسیقی اولین بار در دهۀ ۱۹۷۰ و به قلم راجِر کِیمی‌یِن منتشر شد و به عنوان یکی از اولین کتاب‌های یادگیری موسیقی و تاریخ موسیقی برای هنرجویان معرفی می‌شود. در سال ۱۳۸۰ نیز ترجمۀ فارسی آن به قلم حسین یاسینی، توسط نشر چشمه در ایران عرضه شد. با نگاهی گذرا می‌توان روند تاریخی مطالب کتاب را درک کرد. بخش اول کتاب در خدمتِ معرفی مسائل بنیادی موسیقی است؛ ریتم، بافت، ملُدی، هارمُنی، فرم و حتا نُت‌نگاری در این بخش بررسی شده‌اند ولی نه به تفصیل؛ همگی در کمتر از صد صفحه. نویسنده در طرح هیچ کدام از این مسائل اجازه نداده است نگاه تخصصی، ساده‌خوان بودنِ کتاب را زیر سایه ببرد. علاوه بر این، انتشار سی‌دی و مثال‌های صوتی همراه با کتاب، به مفاهیم نو و پیچیدۀ کتاب جذابیتی دوچندان بخشیده است. مثلاً نگارنده برای توضیح سازهای ارکستر کلاسیک، قطعه‌ای از بنجامین بریتن با عنوان ارکستر برای جوانان ارائه کرده است که ایدۀ اولیۀ قطعه با سازهای مختلف اجرا می‌شود و رنگ صوتی حاصل از آنها برای شنونده تثبیت می‌شود.
بعد از بخش ابتدایی و بررسی مسائل بنیادی، در بخش دوم نویسنده به سراغ موسیقی قرون وسطا می‌رود. بخش موسیقی قرون وسطا، حداقل تا ظهور مکتب نوتردام، بسیار مختصر بررسی شده است. دلیل آن هم به کم‌رنگ بودنِ نقش موسیقی در اروپای سده‌های میانه بازمی‌گردد. نکته‌ای که در کتاب درک و دریافت موسیقی و آثار بسیاری از موسیقی‌شناسان به چشم می‌خورد، توجه صِرف آنها به فرهنگ موسیقی غربی است. در عنوان کتاب هیچ اشاره‌ای به تفکیک ژانر کلاسیک غربی از دیگر گونه‌های موسیقی دیده نمی‌شود.
در ادامۀ کتاب و با پیشروی به سمت موسیقی قرن بیستم، حجم جزئیاتی که توسط نویسنده بررسی شده است افزایش می‌یابد تا جایی که در موسیقی قرن هجدهم به بعد، بررسی زندگی‌نامۀ برخی از آهنگسازان طولانی‌تر از بررسی موسیقی قرون وسطا و رنسانس به نظر می‌رسد. بعد از موسیقی قرون وسطا، بررسی موسیقی رنسانس در دو بخش مذهبی و غیرمذهبی، و در ادامه با بررسی مکتب وِنیز ادامه می‌یابد. در این بخش هم نمونه‌های صوتی به درک بهتر بافت موسیقی رنسانس و فضای حاکم بر موسیقی مذهبی کمک می‌کند و مکتب ونیز هم به شکل پل رابطی دیده می‌شود بین دورۀ رنسانس و بارُک.
نکتۀ مهم دیگری نیز در این بحث جای بررسی دارد؛ تفکیک خط‌کشی شدۀ دوره‌های موسیقی. کتاب‌هایی مثل درک و دریافت موسیقی، تاریخ را به دوره‌های موسیقایی ایزوله شده‌‌ای تقسیم می‌کنند که با روندی تکاملی رشد کرده، از هم تفکیک شده‌اند. مثلاً خط پایان مشخصی بین موسیقی کلاسیک و رمانتیک، رنسانس و بارُک، و یا رمانتیک و قرن بیستم وجود ندارد اما کتاب در تلاش است برای پایان هر دوره، سال مشخصی را قید کند. این مدل تفکیک دوره‌های موسیقی می‌تواند برای ایجاد درک اولیه مفید باشد، اما برای درک بهتر تاریخ موسیقی این ذهنیت کلی‌نگر به اندازۀ کافی دقیق نیست. در کتاب تاریخ موسیقی غرب، با ترجمۀ کامران غبرایی، با ظرافت بیشتری به روند تاریخی توجه شده است.
کتاب تاریخ موسیقی ایران
معرفی کتاب سرگذشت موسیقی ایران اثر روح الله خالقی: سرگذشت موسیقی ایران” که به صورت سه جلد در یک جلد به همت موسسه ی فرهنگی ماهور به انتشار رسیده است، کتابی است به قلم روح الله خالقی”، از شاگردان خلف “علینقی وزیری” ، که در آن شرح سرگذشت موسیقیایی کشور و همچنین نوازندگان و موسیقی دانان هم عصر نویسنده به رشته ی تحریر درآمده است. به این ترتیب “روح الله خالقی” در “سرگذشت موسیقی ایران”، اطلاعات ارزشمندی را از وضعیت موسیقی معاصر کشور و نام های بزرگ این عرصه ارائه می کند. نویسنده تلاش کرده جانب امانت را در ارائه ی مطالب رعایت کند و بدون دخل و تصرف های افراطی، متنی آراسته و با کیفیت در اختیار مخاطب قرار دهد.
با توجه به اینکه “سرگذشت موسیقی ایران” به اختصار و با زبانی سلیس، موسیقی دانان معاصر را از سال های انقلاب مشروطه تا حدود دهه ی چهل شمسی معرفی می کند، هم برای خوانندگان علاقه مند و هم پژوهشگران حرفه ای، منبع مطالعاتی مناسبی محسوب می شود. علاوه بر معرفی مختصر موسیقی دانان بزرگ، “روح الله خالقی” بخش بزرگی از کتاب را به شرح زندگی و خدمات استاد خود، “علینقی وزیری”، اختصاص داده است. بخش دیگری از کتاب نیز، موسیقی و جنبه های مختلف آن را در دهه های اخیر معاصر که نگارش و ویرایش های کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” در آن صورت گرفته در بردارد.
این شرح جامع و کلی نگرانه، اثر مناسبی جهت آشنایی با وضعیت موسیقی کشور و موسیقی دانان برجسته ی آن می باشد و از این جهت برای نوازندگانی که در ابتدای مسیر موسیقی قرار دارند و همچنین علاقمندان غیرتخصصی موسیقی، خوانشی لذت بخش به شمار می رود.
یک کتاب و همه چی
کتاب اطلاعات عمومی موسیقی یکی از روان‌ترین کتاب‌های یادگیری موسیقی و خصوصا برای نوآموزان موسیقی است.
در مقدمه‌ی کتاب می‌خوانیم:
نبود آموزش موسیقی همگانی در مقاطع مختلف تحصیلات رسمی در ایران و به طبع آن کم دانشی عمومی در این باب زمینه ای فراخ و گسترده فراهم آورده است برای تعرض دشمنان فرهنگی این مرزوبوم به این رشته جذاب و سرشتی بشر که نشئت گرفته از فطرت زیبایی دوستی انسان هاست، البته کشورهای دیگر از طریق آموزش همگانی به تنویر افکار عمومی پرداخته اند. علمای پیشین ما هریک در زمان خود با درک این مهم، پاسخی به نیاز روز جامعه خود داده اند که از نام آورترین آنان می توان به ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، امام محمد غزالی، صفی الدین ارموی، أبو الفرج اصفهانی و… اشاره کرد.
در ایران نیز در دهه های اخیر تلاش های بسیاری برای پر کردن این خلا به نحو شایسته انجام گرفته است که نشان دهنده اهتمام اندیشمندان معاصر در این باب است. کتاب حاضر نیز که یک مجموعه چند وجهی است بر پایه زحمات همین عزیزان استوار شده است.
پس از بررسی موضوعات مورد نیاز جهت مطالعه عمومی، چند شاخه اصلی و مستقل به صورت زیر تقسیم بندی شد: آشنایی با ماهیت اصوات موسیقی از دیدگاه فیزیکی، دانستن مبانی، تئوری و اصطلاحات موسیقی که در این زبان بیانی از آنها بهره گرفته می شود در حدی که قدرت ارتباط برقرار کردن فرد با علم موسیقی در خواننده تتویت شود، آشنایی با وسایل و ابزاری که به وسیله آنها موسیقی حاصل می آید، آشنایی با چگونگی پیدایش در سیتی و سیر آن در تاریخ تا به امروز در ایران و غرب و نهایتا ارتباط موسیقی با سایر علوم مرتبط به زندگی فردی و اجتماعی انسان مانند روان شناسی، جامعه شناسی و مردم شناسی که حاصل کار به صورت این کتاب ارائه می شود.
در خلال مطالب عمومی ارائه شده در این کتاب، برای مطالعات عمیق تر هریک از موضوعات طرح شده منابعی برفی می شود تا خوانندگانی که علاقه مند به مطالعات تخصصی در هریک از حوزه های مرتبط‌اند با مراست و به نما دانش خود را تکمیل کنند.
بهترین کتاب‌های یادگیری | موسیقی تئوری موسیقی
کتاب تئوری موسیقی اثر پرویز منصوری از جمله کتاب‌هاییست که هز معلم موسیقی در جلسات اولِ کلاس به هنرجویان خودمعرفی می‌کند. البته کتاب‌هایی با نگارشی ساده‌تر در چند ساله‌ی گذشته از جمله تئوری موسیقی اثر محسن الهامیان به چاپ رسیده است، کتاب تئوری موسیقی پرویز منصوری با وجود اینکه برای نوآموزانی که به هیچ وجه با موسیقی آشنایی ندارند کمی سخت‌فهم است، با این وجود همچنان از جمله محبوب‌ترین کتاب‌های تئوری موسیقی در ایران به شمار می‌آید. این کتاب در ۳۲۰ صفحه توسط انتشارات چاووش در سال ۱۳۷۱ برای اولین بار به چاپ رسید و دارای ۱۲ فصل می‌باشد. این کتاب در سال ۱۴۰۰ به چاپ هشتادم خود رسید.
این کتاب شامل ۱۲ فصل با عناوین زیر می‌باشد:
۱. نشانه‌های اولیه خط موسیقی
۲. تأکید و وزن
۳. فاصله ۱
۴. گام و تونالیته
۵. فاصله ۲
۶. قواعد نت نویسی
۷. حامل و تاریخچه آن
۸. مدهای کلیسا
۹. وزن‌های دشوارتر
۱۰. تکمیل خط موسیقی، نشانه‌های دیگر
۱۱. آکوردشناسی
۱۲. سرآغاز هارمونی
نتیجه
کتاب‌های نامبرده میتوانند شروع بسیار خوبی برای علاقه‌مندانی است که قصد یادگیری موسیقی به صورت خودآموز را دارند. برای خرید کتاب‌های موسیقی و مشاوره‌ی رایگان درباره‌ی کتاب‌ها و مسیر موسیقای‌تان به وبسایت ایران‌موزیکولوژی www.iranmusicology.com مراجعه کنید.
